نقش موک ها در آموزش الکترونیکی

دوره های همگانی آموزش آزاد درونخطی موک (Mooc) یکی از پیشرفتهای نوظهوری است که اخیراً در حیطه آموزش الکترونیکی به وقوع پیوسته و کشورهای توسعه یافته در طراحی و اجرای آن کوشیده اند .

موک (Massive Open Online Course) چیست ؟

موک از حروف اول Massive Open Online Course گرفته شده است که ازنظر لغوی به معنی دوره های انبوه یا همگانی درونخطی آزاد است. دوره ها به صورت درونخطی )بدین معنی که هر جا اینترنت در دسترس باشد امکان حضور در این دورها وجود دارد( به وقوع میپیوندند، همچنین واژه انبوه به این معناست که عموماً تعداد زیادی شرکت کننده )دانشجویان، اساتید و... ) در آن شرکت میکنند و اکثر این دوره ها به صورت رایگان برای هر فردی قابل استفاده است. موک ها ریشه در آموزش از راه دور، اقدامات مربوط به یادگیری های الکترونیکی و جنبش منابع آموزشی آزاد دارند و برای اولین بار در سال 2008از طریق دانشگاههای Manitoba و Prince Edward ارائه شده اند.

شکل گیری پدیده نوظهور "دوره های همگانی آموزش آزاد درونخطی" در آغاز هزاره سوم، یکی از رخدادهای مهم آموزشی در سطح بین المللی است که پس از یادگیری از راه دور، منابع آموزشی باز (OER)و برنامه های کامپیوتری آموزشی (OCW) سنت و عمل آموزش رو در رو و کلاسیک دانشگاهی را به شدت تحت تأثیر قرار داده و دانشگاههای مهم بین المللی مانند Stanford و Harvard را درگیر کرده است.

ورود این پدیده نوظهور به حوزه آموزش عالی به حدی چشمگیر بوده است که ظرف کمتر از یک دهه از عمر آن، تقریباً نیمی از دانشگاههای بین المللی از انواع متنوع آن با به خدمت گرفتن فناوری آموزش الکترونیکی استقبال می کنند . دوره های موک احتمالاً مهمترین عامل" نوظهور" درزمینه یادگیری الکترونیکی در سالهای گذشته هستند و اخیراً توجه زیادی را به ویژه در دانشگاههای پیشرو به دست آورده و در حال حاضر به عنوان یک شیوه بسیار امیدوارکننده آموزش در نظر گرفته میشوند . در حال حاضر بطور روز افزونی دانشگاهها برای ارائه دوره های خود در قالب موک جهت ارائه به فراگیران با طیف انتخاب گسترده، با استعانت از سامانه آموزش مجازی کار میکنند

ویژگی های موک ها در آموزش الکترونیکی

از ویژگیهای مهم دوره های همگانی موک، میتوان به تعاملی بودن دانش، رایگان بودن، عدم اعطای مدرک رسمی، نداشتن محدودیت سنی یا مکانی خاص، آزاد بودن، نداشتن محدودیت در دانشجویان ثبت نامی، کوتاه بودن و اختیاری بودن دوره ها اشاره کرد .در واقع آموزش آزاد، فرصتهای جدیدی را برای نوآوری در آموزش عالی ایجاد میکند که نه تنها از مؤسسات برای پیاده سازی و اجرای ارزشهای اساسی آموزش دانشگاهی پشتیبانی خواهد کرد، بلکه تمرکز را از سخنرانی سنتی به یادگیری فراگیر محور در آموزش عالی، تغییر خواهد داد . در این راستا ترکیب سخنرانیهای ویدئویی، پادکستها (Podcast) و آزمونهای سنجش یادگیری و حضور فعال در جامعه درونخطی می تواند ابزار مناسب یادگیری برای بعضی فراگیران باشد. درحرکت به سوی آموزش آزاد، موک فرصتهایی را برای اشتراک گذاری ایده ها و همکاری مؤسسات به صورت محلی یا بین المللی و تسهیل تعامل معنادارتر در آموزش، ایجاد میکند. درواقع فناوری موک به صورت بالقوه میتواند، بستر مفیدی برای آموزش و یادگیری درونخطی با تعداد بسیار زیادی از فراگیران و با هزینه های پایین فراهم آورد. موک مشکل محدودیت بودجه دانشگاهها، مؤسسات و مشکل فراگیران ازنظر هزینه مالی را با کاهش هزینه دوره های آموزشی حل میکند. لازم به ذکر است که تفاوت اصلی میان موک و یادگیری سنتی در اندازه کلاس و روش ارزشیابی است.

سی موک در آموزش الکترونیکی

سی در عبارت سی موک نشان دهنده عبارت ارتباط گرایی است که از تئوری آموزشی ارتباط گرایی که توسط سیمنس و داونز مطرح شده، مشتق شده است. این دوره های آموزشی بر اهمیت یادگیری مشارکتی و شبکه سازی اجتماعی تأکید دارند. این دوره ها را میتوان با سمینارهایی مشابه دانست که در آنها شرکت کنندگان به ارائه متون و نگارش دیدگاه های مختلف می پردازند و مطالب متعاقباً در دسترس دیگر شرکت کنندگان قرار خواهند گرفت.

ایکس موک در آموزش الکترونیکی

از زمان درونخطی شدن قالبهای سنتی سخنرانی و استفاده از رویکردهای آموزشی رفتارگرایانه تکامل پیداکرده است . به طورکلی ایکس موک شامل مجموعه ای از ویدئوهای کوتاه برای ارائه مفاهیم درسی و همچنین آزمونهای مستقیم است. بدیهی است که با گسترش آموزشهای مبتنی بر رایانه، الگوهای سنتی آموزش به الگوهای جدید تبدیل خواهند شد. در حال حاضر یکی از اساسی ترین بحثهایی که در آموزش علوم در سطح خیلی از کشورهای پیشرفته مطرح است، این است که چگونه دانشجویان را برای جامعه ای که به گونه ای فزاینده در حال رایانه ای شدن است، آماده نمایند. در این زمینه ظهور موک جایگاه ویژه ای پیداکرده است. با بهره گیری از روش موک، دسترسی به داده هایی ایجاد میشود که قبل از دوران آموزش بر خط این داده ها به این شکل وجود نداشت. همچنین، این داده ها در ابعاد کلان با حجم بالا و سرعت ایجاد بالا فراهم می شوند. به این ترتیب بستری برای پژوهش در آموزش الکترونیکی و واکاوی عوامل مؤثر بر اجرا دوره های موک شکل می گیرد که تا پیش از این در این ابعاد وجود نداشت. این بستر پژوهشی میتواند به بهبود کیفیت آموزش غیررسمی و آموزش رسمی کمک کند. از عمر دوره های موک تقریباً 7 سال می گذرد، هرچند تنها طی 3 سال گذشته به طور گسترده و جهانی، مورد استفاده قرارگرفته اند. این پدیده هنوز خیلی جدید است )به خصوص در کشور ما(، این در حالی است که پژوهشهای منتشرشده در بیان بسیاری از تأثیرات بالقوه دوره های موک، هنوز کامل و موفقیت آمیز عمل نکرده اند . در این زمینه کارشناسان بیان داشته اند: " بیشتر تحقیقات دیدگاه یادگیرنده را با تمرکز جزئی قابل توجهی روی تهدیدها و فرصتهای نهادی بررسی کرده اند. " لذا بحث و بررسی عوامل مؤثر بر سیستم موک و مشخص نمودن اولویت های عوامل مربوطه در مواجهه با اجرا و به کارگیری این سیستم میتواند راهگشای سایر محققین و همچنین مؤسسات در زمینه اجرای اینگونه دوره ها باشد . در استفاده از شیوه یادگیری الکترونیکی سریع توجه به این نکته ضروری است که عوامل متنوعی بر یادگیری الکترونیکی مؤثرند که ضرورت شناسایی و ساختاردهی مناسب آنها احساس میشود. کارشناسان نیز سه متغیر ویژگیهای یادگیرندگان، ساختار آموزش و تعامل در ایجاد و توسعه یادگیری الکترونیکی را بر طراحی محیط کیفیت در یادگیری الکترونیکی مؤثر میدانند.

در زمینه ادبیات پژوهشی دوره های موک لازم به ذکر است که تحقیقات علمی و تجربی اندکی در مورد مأموریت در آموزش عالی و دوره های موک وجود دارد، که نشان دهنده طول عمر کوتاه این پدیده است. در مدت کوتاهی که از عمر دوره های موک می گذرد، بحثهای زیادی در میان مؤسسات آموزش عالی درزمینه این دوره ها صورت گرفته است. این پدیده هنوز به اندازه کافی جدید است و نتایج پژوهشهای منتشرشده درباره تأثیرات بالقوه این دوره ها ضد و نقیض است. در این راستا محققین در طی مطالعه ای گزارش دادند که ایجاد و پیاده سازی موک مرحله ای فشرده در میان تمام عوامل در نظر گرفته شده و ازجمله الزامات منابع انسانی و زمان است. کارشناسان در مطالعه ای که در زمینه دوره های موک انجام دادند، در مورد سرقت ادبی ابراز نگرانی کردند، که به نظر میرسد اغلب در دوره های درونخطی رخ میدهد. پژوهشگران در تحقیقاتشان بر روی اتصالات یادگیرنده و همکاری در دوره های موک، مسائل مربوط به آموزش دوره های موک را مورد بررسی قراردادند که شامل ساختار نامنسجم میباشد که در آن دانش آموزان برای ارزیابی با دشواری مواجه اند چراکه هیچ اهداف تعیین شده ای توسط هیئت علمی وجود ندارد. محققین در پژوهش خود به بررسی میزان علاقه مندی و نگرش مثبت مربیان و اساتید حسابداری به دوره های آموزشی موک پرداختند. نتایج نشانگر تفاوت قابل توجهی در سه حوزه الف( اهمیت استفاده از اینترنت و برخی از ابزارهای وب برای استفاده دانشگاهی، ب( دانش و درک عمومی از دوره های موک و ج( نظرات با توجه به نفع دوره های موک در استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی بود. ولی به طورکلی نظر مربیان مثبت بود زیرا، اگرچه اکثر آنها هرگز در این دوره ها شرکت نکرده بودند، ولی بالای 80 درصد، آن را برای فرآیند یادگیری مفید ارزیابی کرده بودند، همچنین ازنظر آنان انعطاف پذیری در کنار پتانسیل ارزشمند این دوره ها برای ایجاد امکان یادگیری مستقل برای افراد، مزیت اصلی دوره های موک می باشد. همچنین در این پژوهش تحت عنوان "یک نمای کلی از دنیای دوره های آموزشی عمومی اینترنتی" به بررسی نقاط ضعف و قوت این روش آموزشی پرداخته شده و درنهایت نتیجه گیری آن بوده است که دوره های آموزشی درونخطی )موک ها( یکی از گرایشهای مورد توجه در آموزش عالی میباشد.

به طورکلی میتوان گفت اگرچه بسترهای نرم افزاری موک ها هنوز در مراحل ابتدایی هستند، اما این دوره ها مکملی مؤثر برای کلاسهای سنتی هستند و یک مدل آموزشی ترکیبی هستند و در آن فراگیران پس از تماشای سخنرانی ویدئویی و انجام تکالیف کلاس درس واقعی با یک یاد دهنده تعامل دارند. علیرغم اینکه احتمال نمی رود این ابتکارات به صورت کامل جایگزین کلاسهای سنتی شوند، لیکن این دوره ها نقش بسیار مهمی در فرصتهای یادگیری قابل دسترس و مقرون به صرفه ایفا میکنند. علاوه بر این رویکرد موک چشم انداز آموزشی فراتر از محدوده دانشگاه و سازمانهای منحصربه فرد ارائه میدهد و نظر به اینکه هیچ نیازی به عبور از الزامات رسمی ورود به دانشگاه در این رویکرد وجود ندارد؛ امکان مشارکت آزادانه را در اختیار فراگیران سراسر جهان قرار میدهد. با توجه به اهمیت و تعداد فزاینده مؤسسات آموزش عالی و تعداد رو به فزون مطالبان آموزش عالی، در دهه گذشته تحقیقاتی در راستای دوره های آموزشی در این مؤسسات انجام گرفته است، اما آنچه به عنوان شکاف ادبیات در این زمینه مطرح است، پرداختن به موضوع عوامل مؤثر در به کارگیری دوره های جدید با بهره گیری از فناوری های نوین است که پژوهشگران را بر آن داشت تا گامی در جهت پاسخ به این چالش بردارند. از سویی دیگر با توجه به نوپا بودن دوره های موک شناسایی عوامل مؤثر بر اجرا و کاربرد آنها ضروری می نماید